جنگ داخلی سوریه که از سال ۲۰۱۱ آغاز شد، به یکی از پیچیده‌ترین و طولانی‌ترین بحران‌های خاورمیانه تبدیل شده است. در این میان، ایران با حمایت از دولت بشار اسد نقش مهمی در تعیین سرنوشت این جنگ ایفا کرده است. اما این حمایت تنها در راستای منافع ایران نبوده، بلکه به عنوان اقدامی برای حفظ ثبات و امنیت منطقه و مقابله با تهدیدات مشترک برای کشورهای عربی و اسلامی نیز انجام شده است. یکی از ابعاد مهم این حمایت، توجه به توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، بندری و تجاری است که می‌تواند نقش حیاتی در بازسازی سوریه و بهبود وضعیت اقتصادی منطقه ایفا کند. در این یادداشت، دلایل حضور ایران در سوریه بررسی می‌شود، با تأکید بر نقاط مشترک میان ایران و کشورهای عربی و تهدیدات مشترک در برابر دشمن واحد منطقه‌ای، یعنی اسرائیل.
چرا سوریه برای ایران و جهان عرب مهم است؟
۱. حفظ محور مقاومت و تقویت امنیت جمعی در برابر دشمن مشترک: اسرائیل
سوریه یکی از ارکان اصلی محور مقاومت است که شامل ایران، حزب‌الله لبنان و گروه‌های فلسطینی می‌شود. این محور خط دفاعی اولیه در برابر گسترش اسرائیل در منطقه است. سقوط دولت بشار اسد می‌توانست این محور را تضعیف کرده و به اسرائیل اجازه دهد تا بیشتر در منطقه نفوذ کند. بنابراین، حمایت از دولت سوریه برای ایران نه تنها یک انتخاب استراتژیک، بلکه یک ضرورت برای امنیت منطقه‌ای و مقابله با تهدید اسرائیل بوده است.
۲. مبارزه با تهدیدات تروریستی علیه کشورهای عربی
ظهور گروه‌های تروریستی مانند داعش و جبهه النصره در سوریه تهدیدی بزرگ برای امنیت کشورهای عربی بود. این گروه‌ها به طور مستقیم تهدیدی برای مرزهای ایران و بسیاری از کشورهای عربی بودند. ایران با حمایت از دولت سوریه در برابر این گروه‌ها، نقش کلیدی در مقابله با این تهدیدات ایفا کرد و مانع از گسترش تروریسم به دیگر مناطق شد.
۳. مقابله با نفوذ خارجی و تهدیدات امنیتی از سوی آمریکا و همپیمانان آن
حضور آمریکا و متحدان غربی آن در سوریه تهدیدی برای تمام منطقه به شمار می‌رفت. ایران با حضور خود در سوریه، تلاش داشت تا از نفوذ غرب و برخی از کشورهای عربی که به دنبال تضعیف دولت سوریه بودند، جلوگیری کند. این حضور نه تنها برای ایران، بلکه برای تمام کشورهای عربی که به دنبال حفظ استقلال و تمامیت ارضی خود هستند، حیاتی بود.
۴. حمایت از استقلال و امنیت کشورهای عربی
ایران حمایت از سوریه را تنها به عنوان دفاع از منافع خود نمی‌بیند، بلکه این حمایت در راستای حمایت از استقلال تصمیم‌گیری و امنیت کلی منطقه است. سوریه یک قطعه مهم در پازل امنیتی منطقه است، و حفظ آن به معنای حفظ مقاومت در برابر هرگونه تلاش برای تجزیه و تسلط خارجی بر کشورهای عربی است.
۵. توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری برای خروج از بحران‌ها
یکی از ابعاد کلیدی حضور ایران در سوریه، توجه به بازسازی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و بندری این کشور است. سوریه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود به عنوان پل ارتباطی بین ایران و کشورهای مدیترانه‌ای، می‌تواند به کانونی برای تبادل تجاری و اقتصادی تبدیل شود. توسعه بنادر و جاده‌ها، بهبود زیرساخت‌های انرژی و همچنین توسعه تجارت میان ایران، سوریه و دیگر کشورهای منطقه می‌تواند نقش مهمی در بازسازی اقتصاد سوریه و ایجاد شغل و رفاه در این کشور داشته باشد. این اقدامات همچنین می‌تواند به خروج منطقه از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی کمک کند و به تثبیت امنیت و رفاه در منطقه کمک کند.
This handout picture released by the Syrian Presidency’s Telegram channel shows Syria’s President Bashar al-Assad (R) receiving Iran’s Foreign Minister Hossein Amir-Abdollahian in Damascus on February 11, 2024. (Photo by Syrian Presidency Telegram Page / AFP) / RESTRICTED TO EDITORIAL USE – MANDATORY CREDIT “AFP PHOTO / Syrian Presidency Telegram page ” – NO MARKETING NO ADVERTISING CAMPAIGNS – DISTRIBUTED AS A SERVICE TO CLIENTS
دستاوردهای ایران در سوریه
ایران در طول جنگ سوریه با حمایت‌های مستشاری و عملیاتی خود، نقش برجسته‌ای در موفقیت‌های دولت سوریه ایفا کرد. این دستاوردها تنها به نفع ایران نبوده، بلکه برای امنیت و ثبات منطقه نیز اهمیت داشت:
- آزادسازی مناطق تحت تسلط داعش: عملیات‌های مشترک ایران و نیروهای سوری در آزادسازی مناطق مهمی مانند بوکمال و دیرالزور به جلوگیری از گسترش تروریسم به کشورهای همسایه و حتی کشورهای عربی کمک کرد.
- حفظ یکپارچگی سوریه: حمایت ایران از دولت بشار اسد مانع از تجزیه سوریه و تقسیم آن به مناطق تحت کنترل گروه‌های مختلف شد.
- توسعه زیرساخت‌های اقتصادی: ایران در بازسازی بنادر، جاده‌ها و سایر زیرساخت‌های ضروری برای تجارت و انتقال کالا در سوریه نقش کلیدی ایفا کرد، که این اقدامات می‌تواند به توسعه اقتصادی سوریه و حتی کشورهای همسایه کمک کند.
چالش‌ها و مخاطرات مشترک:
حضور ایران در سوریه با چالش‌های بسیاری مواجه بوده است که این چالش‌ها نه تنها برای ایران بلکه برای کشورهای عربی نیز به نوعی تهدید محسوب می‌شود:
- رقابت‌های منطقه‌ای: برخی کشورهای عربی به دلیل نگرانی از نفوذ ایران، این حمایت را دخالت در امور داخلی می‌دانند. اما باید توجه داشت که خطر واقعی برای منطقه از سوی نفوذ خارجی و تلاش‌های تجزیه‌طلبانه است.
- فشارهای بین‌المللی: کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده، حضور ایران در سوریه را تهدیدی برای منافع خود می‌دانند و سعی در اعمال فشار بیشتر دارند. این فشارها تنها بر ایران تأثیر نمی‌گذارد بلکه تمام کشورهای منطقه را تحت فشار قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری:
حمایت ایران از سوریه تنها بخشی از استراتژی ایران برای حفظ امنیت و ثبات منطقه‌ای نیست، بلکه به معنای حمایت از امنیت تمام کشورهای عربی است. ایران و کشورهای عربی در برابر تهدیدات مشترک مانند اسرائیل، تروریسم و نفوذ خارجی قرار دارند و باید در این راستا همکاری کنند. ایران با حمایت از سوریه در حقیقت از امنیت و استقلال تمامی کشورهای عربی در برابر تهدیدات منطقه‌ای دفاع می‌کند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری در سوریه می‌تواند نقش حیاتی در بازسازی اقتصادی منطقه و خروج از بحران‌های موجود داشته باشد.
به قلم مرتضی سبحانی نیا
